برگزاری چهارمین نشست علمی همایش ملی «پیام شاهنامه، پایندگی زبان فارسی»
نشست «میزگرد: فارسی، زبان همدلی: چالش‌ها و موفقیت‌ها» در روز ۲۷ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۱ و در محل کتابخانۀ قطب علمی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد. در این جلسه که با حضور متخصصان و دغدغه‌مندان زبان فارسی از کشورهای ایران و افغانستان تشکیل شده بود، هریک از سخنرانان در ابتدای سخن خود چالش‌های پیش روی زبان فارسی از نقطه نظر خود را مطرح می‌کردند و سپس به ارائۀ راه‌حل‌های پیشنهادی می‌پرداختند.
در آغاز نشست دکتر محمدجعفر یاحقی پس از خوشامدگویی، به ارائۀ توضیحات مختصری من‌باب اهمیت زبان فارسی در منطقه، گسترۀ زبان فارسی در طول تاریخ و هجمه‌هایی که به این زبان وارد شده، پرداخت و در ادامه تأکید کرد که تنها بحث در همین موضوع نیاز به ساعت‌‌ها تبادل نظر و پژوهش دارد و این میزگرد سرآغازی است بر سلسله اعمالی که در پی خواهند آمد.
دکتر محمدجعفر یاحقی در بخش طرح چالش به موضوع ازبین‌رفتن تدریجی گویش‌ها و لهجه‌های زبان فارسی اشاره کرد و به‌عنوان راهحل پیشنهاد کرد که فارسی‌زبانان منطقه از طریق یک اتحاد فرهنگی در مقابل خطراتی که زبان فارسی را تهدید می‌کند، ایستادگی کنند. در نهایت دکتر محمدجعفر یاحقی با پایان‌دادن به سخنان خود از بقیۀ سخنرانان دعوت کرد تا هریک به اختصار چالش‌های پیش‌روی زبان فارسی و راه‌حل‌های پیشنهادی خود را از دریچۀ تخصص خویش مطرح کنند.
دکتر عبدالغفور آرزو نخستین کس از میان سخنرانان مهمان بود که به طرح نظریات خود پرداخت، او در بخش طرح چالش به مسئلۀ شاهنامه به‌عنوان یک سند هویت ملی یا شناسنامۀ حوزۀ فرهنگی و تمدنی اشاره کرد و با طرح استدلالاتی، کاربرد کلمۀ ملت دراین‌باره را اشتباه ارزیابی کرد؛ او در ادامه به‌عنوان راهحل پیشنهاد داد که از شاهنامه به‌عنوان سند هویتی حوزۀ زبان فارسی یاد شود تا علاوه‌بر اتکا بر استنادات تاریخی و جامعه‌شناسی درست، باعث ایجاد هم‌بستگی بین مردم فارسی‌زبان کشورهای مختلف منطقه نیز بشود. دکتر عبدالغفور آرزو در ادامه طرح چالش خود به موضوع یگانگی یا عدم یگانگی زبان‌های «پارسی» و «دری» پرداخت و با استناد به بیتی از شاهنامه که در بعضی نسخ به‌صورت «بفرمود تا پارسیِ دری/ نبشتند و کوتاه شد داوری» آمده و به مدد مقالۀ « دری و پارسی هرگز! «پارسیّ» آری؛ امتناع جدایی دری از پارسی» نوشتۀ دکتر محمود فتوحی رودمعجنی تلاش کرد تا ثابت کند که زبان‌های پارسی و دری هر دو یک زبان هستند و در حقیقت این مسئله کاربرد دو نام برای یک مفهوم واحد است؛ او در پایان صحبت‌های خود به‌عنوان راهحل برای چالش مطرح‌شده، پیشنهاد داد که نام «فارسی دری» به‌عنوان یک اسم واحد برای زبان‌فارسی رایج در ایران و افغانستان به کار برده شود.
دکتر قطب‌الدین صادقی به‌عنوان دومین سخنران به طرح چالش‌های مدنظر خود پرداخت و با اشاره به بحران حفظ و گسترش زبان فارسی، ضرورت توجه به آینده و تغییر متدلوژی را گوشزد کرد. او با تأکید بر این نکته که فرهنگ ایرانی و بالتبع آن زبان فارسی دچار یک خودکمتربینی شده است، از لزوم آسیب‌شناسی این مسئله و در پی آن رفع این آسیب‌ها صحبت کرد. دکتر قطب‌الدین صادقی در بخش ارائۀ راهحل پیشنهاداتی را مطرح کرد مبنی بر توجه به تولید علم به زبان فارسی تا از این طریق پشتوانۀ فکری و فرهنگی این زبان تقویت شود و در نتیجه بتواند از عقدۀ خودکمتربینی رهایی یابد.
سومین سخنران این نشست محمدکاظم کاظمی بود. او در آغاز سخنان خود به دو مشکل عمدۀ زبان فارسی در افغانستان اشاره کرد: مشکل حکومت‌های افغانستان با زبان فارسی و اختلافات بین خود فارسی‌زبان‌ها. محمدکاظم کاظمی در ادامۀ سخنان خود به چالش‌های زبان فارسی در ایران پرداخت و با اشاره به ناکارآمدی آموزش زبان و ادبیات فارسی در مدارس، از این نهاد انتقاد کرد؛ هم‌چنین با عطف سویه‌ای دیگر از انتقادات به فرهنگستان، از عملکرد ضعیف این سازمان در ارتباط با بدنۀ جامعه و مردم ابراز ناامیدی کرد. در بخش ارائۀ راهحل محمدکاظم کاظمی با پیشنهاد استفاده از واژۀ «فارسی» برای نامیدن زبان رسمی مردم ایران و فارسی‌زبانان افعانستان بر لزوم همکاری ایران و افعانستان در جهت رفع چالش‌های زبان فارسی تأکید کرد.
زهرا بیات چهارمین سخنران این نشست بود، او با پرداختن به چالش‌های پیش روی فارسی‌زبانان در افغانستان به کمبود منابع فارسی در این کشور و ضعف و تعطیلی مدارس به‌دلیل جنگ‌های طولانی اشاره کرد و در قسمت ارائۀ راهحل، پیشنهادی ارائه کرد مبنی بر حمایت از ناشران افغانستانی و کمک به افراد و نهادهایی که به‌طور مستقل و پراکنده هم‌چنان در زمینۀ حفظ و گسترش زبان فارسی در افغانستان فعالیت می‌کنند.
پنجمین سخنران این جلسه دکتر باقر صدری‌نیا بود که به مسئلۀ زبان‌های محلی ایران و رابطه‌شان با زبان فارسی پرداخت؛ او با اشاره به رشد ناسیونالیسم محلی در ایران طی چندسال اخیر، بر لزوم تعامل زبان‌های محلی با زبان فارسی تأکید کرد. دکتر باقر صدری‌نیا در ادامۀ سخنان خود از نحوۀ عملکرد آموزش و پرورش به‌خصوص در زمینۀ تدریس فارسی انتقاد کرد و کارآمدی این نهاد را مورد پرسش قرار داد. در بخش ارائۀ راهحل دکتر باقر صدری‌نیا با پیشنهاد حمایت از زبان‌های محلی و توجه به آنها در کنار فارسی، خطر عن‌قریب رشد ناسیونالیسم محلی را گوشزد کرد.
دکتر عبدالحق آرین‌فر ششمین سخنران مهمان این نشست بود و او نیز به مشکلات زبان فارسی در افغانستان پرداخت. او با اشاره به مشکلات چاپ کتاب به زبان فارسی در افغانستان، اعم از عدم حمایت مالی از نویسندگان، سانسور بیش از حد، تحدید امکانات به چاپ کتاب‌های پشتو و... بر ضرورت همکاری‌های بیشتر بین ایران و افغانستان، به‌خصوص از جهت تأمین منابع فارسی‌زبان تأکید کرد. دکتر عبدالحق آرین‌فر در بخش ارائۀ راه حل به طرح پیشنهاداتی من‌باب استفادۀ فرهنگستان از واژه‌های فارسی رایج در کشورهای افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان و... در امر واژه‌گزینی، اهدای جوایز به آثار فارسی‌زبان همۀ مناطق حوزۀ زبان فارسی، بهبود عملکرد رایزنی‌های فرهنگی بین ایران و افعانستان، تأسیس یک شبکۀ تلوزیونی فارسی‌زبان خارج از محدودۀ علایق مذهبی، برگزاری نمایشگاه‌های کتاب با آثاری از همه مؤلفین مناطق فارسی‌زبان و... پرداخت.
هفتمین سخنران این نشست دکتر محسن صادقی بود که از منظر زبان‌شناسی به چالش‌های پیش روی زبان فارسی در ارتباط با سایر زبان‌های محلی رایج در کشور ایران پراخت. او با اشاره به هم‌زیستی مسالمت‌آمیز زبان‌های کردی و فارسی و ترکی در مناطق شمال خراسان، این نمونه را مثال خوبی برای برنامه‌ریزی در مقیاس بزرگ‌تر معرفی کرد و در بخش ارائۀ راهحل نیز با تأکید بر همین هم‌زیستی مسالمت‌آمیز تأکید کرد که می‌توان از ظرفیت‌های زبان‌های محلی در جهت تقویت زبان فارسی بهره جست و به‌عنوان یک پیشنهاد، فرهنگستان می‌تواند در امر واژه‌گزینی از همین ظرفیت‌های زبان‌های محلی استفاده کرده و بهره‌مند شود.
دکتر علیرضا قیامتی هشتمین سخنران این جلسه بود. او با رفتن به سراغ فرهنگستان در بخش طرح چالش از عملکرد این نهاد و فاصله‌ای که از طرفی بین این سازمان و نخبگان و از طرف دیگر بین آن و مردم قرار دارد، انتقاد کرد. دکتر علیرضا قیامتی در ادامۀ طرح چالش‌های مدنظر خود به مسئلۀ رابطۀ زبان فارسی با زبان‌های خارجی ازجمله عربی و انگلیسی پرداخت و تأکید کرد که باید از عربی‌گرایی و گرایش افراطی به زبان انگلیسی پرهیز کنیم. در قسمت ارائۀ راهحل دکتر علیرضا قیامتی با مطرح‌کردن پیشنهاداتی مبنی بر تألیف دایره‌المعارفی من‌باب نفوذ زبان فارسی در زبان‌های دیگر و استفاده از شاهنامه به‌عنوان محور اشتراکات در بین کشورهای فارسی‌زبان، سخنان خود را به پایان رساند.
دکتر یامان حکمت (تقی‌آبادی) نهمین و آخرین سخنران مهمان این جلسه بود. او با طرح انتقاداتی تند علیه اعمال گذشته در جهت حفظ و گسترش زبان فارسی، بر لزوم اقدامات فوری و کارآمد تأکید کرد. او با ارائۀ لیستی از برخی مشکلات حال حاضر زبان فارسی ازجمله: عدم تولید علم به زبان فارسی، تأثیر مسائل سیاسی افغانستان بر افزایش فشار علیه فارسی‌زبانان در این کشور، مهاجرت نخبگان فارسی‌زبان در رشته‌های گوناگون و... خواستار عمل‌گرایی بیشتر در این حوزه شد. دکتر یامان حکمت در بخش ارائۀ راهحل بر ضرورت حمایت از مراکز آموزش زبان فارسی در افغانستان، کمک به نخبگان مهاجر افعانستانی در ایران، ایجاد تفاهم و همکاری بین دولت ایران و افغانستان و... تأکید کرد.
پس از اتمام سخنان دکتر یامان حکمت، بار دیگر دکتر محمدجعفر یاحقی مدیریت جلسه را به عهده گرفت و ضمن تشکر از سخنرانان و مستمعین حاضر با ذکر یک نکته به کار این نشست پایان داد: اگرچه که معضلات در این زمینه بسیار فراتر از توانایی‌های حل مشکل ما هستند ولی هیچ تلاشی بی‌فایده نیست.
گزارش: زینب سادات قدسی‌فر
نظر شما