برگزاری اولین نشست علمی همایش ملی «پیام شاهنامه، پایندگی زبان فارسی»
نوزدهمین همایش ملی بزرگداشت فردوسی و پاسداشت زبان فارسی در اردیبهشت‌ماه 1401 نیز همانند سال‌های گذشته با حضور پژوهشگران و صاحب‌نظران این حوزه از تاریخ 24 تا 30 اردیبهشت به‌صورت سلسله‌نشست‌های علمی مجازی و دو نشست حضوری در دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی به همت و همکاری مؤسسۀ خردسرای فردوسی، قطب علمی فردوسی و شاهنامه، دانشگاه فردوسی مشهد، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی و انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران (شعبۀ خراسان) با نام «پیام شاهنامه، پایندگی زبان فارسی» آغاز شد.
اولین نشست علمی در یکشنبه‌شب 25 اردیبهشت با میان‌داری و میزبانی دکتر حامد در اتاق مجازی قطب علمی فردوسی و شاهنامه، از ساعت 20 آغاز شد. سخنرانان این نشست دکتر ابوالفضل خطیبی، دکتر میرجلال‌الدین کزاری، دکتر محمد جعفری قنواتی، دکتر حسن ذوالفقاری، دکتر محمود رضایی دشت ارژنه و دکتر محمود امیدسالار بودند.
اولین سخنران، دکتر ابوالفضل خطیبی سخنرانی خود را با عنوان «سیاوخش در راه کشتارگاه» آغاز کرد و از دو روایت متفاوت در بردن سیاوخش به قربانگاه سخن گفت و در ادامه افزود که اختلاف در شرح یک رویداد واحد را تنها می‌توان این‌گونه توجیه کرد که از دو کانون فرهنگی و دینی مختلف در کنار یکدیگر جای گرفتند بی‌آنکه یکی حذف و دیگری جایگزین شود. در این داستان در یک نما موهای سیاوخش را در دست گرفته شده و می‌کشند و می‌برند و در پردۀ دیگر ریسمان بر گردن اوست و می‌کشند و می‌برند. در گزارش اول فضا دراماتیک و گزارش دوم تحقیر شاهزادۀ محبوب ایرانی است که از یک کانون دینی سرچشمه می‌گیرد. این عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ادامۀ سخنرانی افزود که این گزارش با دیو خشکسالی و افراسیاب در ارتباط است و توضیحات مرتبط با این بخش را ارائه داد و گفت وحدت روایات در سراسر شاهنامه نمایان است اما در این مورد و روایت آرش کمانگیر این اتفاق نیفتاده است. و در ادامۀ سخنانش دربارۀ این داستان با توجه به منابع مختلف نیز توضیحاتی داد.
دومین سخنران نشست علمی دکتر میرجلال‌الدین کزازی بود که سخنرانی خود را دربارۀ «خرد و بخشبندی آن در شاهنامه» با جایگاه خرد در آن آغاز کرد. وی در آغاز سخنانش گفت خرد در شاهنامه نامی آشنا و جایگاهی بلند دارد به‌گونه‌ای که می‌توانیم شاهنامه را «خردنامه» بنامیم. خرد در شاهنامه در دو نمود لایه‌های درونی که نمادشناسی شاهنامه را می‌سازد و در نمود دیگر که به شخص خود فردوسی بازمی‌گردد، تبلور می‌یابد. این چهرۀ ماندگار فرهنگ و ادب در ادامۀ سخنانش اشاره کرد که جهان‌بینی فردوسی از جهان‌بینی ایرانی برآمده است و در گرو چهار ویژگی بنیادین والا است؛ خرد، داد، نام و فرآیند این سه بنیاد، شادی است که دربارۀ هرکدام توضیحاتی داد. در ادامه دربارۀ بخشبندی خرد که در داستان خسرو پرویز و بهرام چوبینه سخن گفت که موبد می‌گوید خداوند خرد را به چهار بخش تقسیم کرده است نیمی از آن بهرۀ پادشاه، و نیم دیگر بین مردم پارسا، نزدیکان پادشاه و دیگران تقسیم شده است.
سخنران سوم دکتر محمد جعفری قنواتی با عنوان «طومارهای نقالی شاهنامه و ویژگی آنها» سخنرانی کرد. در آغاز دربارۀ معنای لغوی و اصظلاحی طومارها سخن گفت و در ادامه بیان کرد که طومار، شاهنامۀ منثور نیست و دربارۀ ویژگی‌های شاهنامه منثور نیز توضیحاتی ارائه داد و همچنین دربارۀ طومار و مقایسۀ این دو سخن گفت. بخشی از سخنان وی دربارۀ نویسندگان طومارها و ویزگی‌های طومارها بود.
سپس دکتر حسن ذوالفقاری دربارۀ «تأثیرپذیری منظومه‌های پهلوانی پس از شاهنامه از زبان حماسی فردوسی» سخنرانی خود را ارائه داد و تأثیرپذیری از شاهنامه را در سه گروه تأثیرگذاری زبانی، ادبی و مایگانی و اندیشگانی جای داد و دربارۀ سه گروه افسانه‌های پهلوانی با منشأ ملی، دینی و تاریخی سخن گفت و دربارۀ هر کدام توضیخاتی داد. وی در ادامه از موضع‌گیری شاعران در برابر شاهنامه گفت و آنها را در سه گروه مختلف تقسیم کرد؛ کسانی که خودشان به تأثیر از شاهنامه اذعان دارند، کسانی که هیچ اشاره‌ای به تأثیرپذیری از فردوسی نکردند اما کاملاً مشهود است و معارضان شاهنامه. ذوالفقاری تأثیرپذیری از فردوسی و شاهنامه را در سطوح گوناگون آوایی، واژگان و ترکیبات، دستوری و نحوی به طور کامل با ذکر مثال توضیح داد.
سخنران بعدی دکتر محمود رضایی دشت ارژنه بود که سخنرانی خود را دربارۀ نظریه میخائیل باختین که به شدت با ژانر حماسه مخالفت داشته و آن را تک‌صدا می‌دانسته، آغاز کرد که چون ژانر حماسه مبتنی بر حذف رقیب است و نمی‌تواند به دیگری توجه داشته باشد، شاهنامه هم از این قاعده مستثنی نیست و شاهد حذف رقیب و عدم توجه به دیگری است. انوشیروان و نوشزاد، گشتاسپ و اسفندیار، انوشیروان 12 هزار هواخواه، پیروز و خوشنواز و رستم و دشتبان نمونه‌هایی از این نوع دریافت است. وی در ادامه گفت با توجه به اینکه شاهنامۀ فردوسی ژانر حماسه است و محور در آن، جنگ است و قاعدتاً باید توجه به دیگری را کم‌رنگ ببینیم؛ اما این چنین نیست و در چهار کلان‌روایت می‌توان این اتفاق را مشاهده و بررسی کرد؛ فردوسی و اعراب، فردوسی و زن، پادشاه و مردم و فردوسی و توران.
آخرین سخنران این نشست دکتر محمود امیدسالار بود که دربارۀ تأثیر فتوحات اسلامی بر اشاعۀ زبان فارسی سخن گفت و اینکه آیا این اتفاق تأثیر مثبت یا منفی در این روند داشته است؟ وی در سخنرانی‌اش در مورد پیدایش زبان فارسی از خراسان در زمان ساسانیان، سقوط ساسانیان و دولت مرکزی سخن گفت. دکتر امیدسالار در ادامه گفت فتوحات اسلامی که زبان عربی را اشاعه می‌داد موجبات اشاعۀ زبان فارسی در نواحی شرقی را نیز فراهم می‌کرد. وی در ادامه دربارۀ عوامل آن توضیحاتی داد و گفت زبان فارسی منتشر شدنش را به‌عنوان زبان بین‌المل مرهون بیگانگان است.
گزارش: سمیّه کریمی‌پور
نظر شما