برگزاری نشست مجازی نقد و بررسی طومار نقالی شاهنامه هفت لشکر
این نشست مجازی در شامگاه چهارشنبه 27 بهمن‌ماه، ساعت 20 با حضور مصحح، دکتر محمد جعفری قنواتی، مدیر بخش فولکلور دایره‌المعارف بزرگ اسلامی و منتقدان دکتر سجاد آیدنلو، استاد دانشگاه پیام‌نور ارومیه و شاهنامه‌شناس و شاهنامه‌پژوه برجسته، شهرام زرگر، استاد دانشگاه هنرهای زیبای تهران و دکتر کامران ارژنگی، دانش‌آموختۀ ادبیات حماسی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد. این نشست با میان‌داری دکتر حامد مهراد، دانش‌آموختۀ ادبیات حماسی دانشگاه فردوسی مشهد آغاز شد. وی جلسه را با پخش قسمتی کوتاه از شاهنامه‌خوانی زنده‌یاد استاد محمدجعفر محجوب آغاز کرد و ضمن گرامی داشت یاد آن استاد، تقارن سالگرد درگذشت این دانشمند صاحب‌نام ادب عامه را با برگزاری این نشست به فال نیک گرفت. پس از آن دکتر مهراد به بخش‌های مهم و برجستۀ طومار نقالی هفت‌لشکر اشاره کرد و افزود در کم‌تر از یک ماه این تصحیح به چاپ دوم رسیده است.
مدیر بخش فولکلور دایره‌المعارف بزرگ اسلامی نیز یاد و نام استاد محجوب را گرامی داشت و در ستایش جایگاه علمی ایشان به نقل قولی از استاد جلال‌الدین همایی اکتفا کرد. «آقای محجوب شما بخش گمشدۀ ادبیات فارسی را کشف کردید». وی در ادامۀ سخنانش افزود که انتشار طومارها از دو جهت در ادبیات عامه اهمیت بسیاری دارند؛ نوع شناسی و کمک به شناخت برخی ابهامات مطالعات حماسی. در ادامه دکتر سجاد آیدنلو به‌صورت تماس تلفنی به برنامه دعوت شد. وی پس از عرض خیر‌مقدم به مهمانان و بینندگان نشست، از خردسرای فردوسی و دکتر محمدجعفر یاحقی قدردانی کرد و پس از آن به این نکتۀ بسیار مهم اشاره کرد که یکی از آسیب‌های جدی در مطالعات حماسی، میزان پایین کمی و کیفی مراجعه به روایت‌های نقالی و شفاهی عامیانه است. وی برای نشان دادن میزان اهمیت طومار نقالی شاهنامه هفت‌لشکر بر روی تاریخ کتابت آن که سال 1208 ه.ق است، انگشت نهاد که به لحاظ قدمت دومین طومار نقالی قدیمی است که تصحیح و منتشر شده است. دکتر آیدنلو به نکات ارزشمندی که در تصحیح کتاب برجسته بودند، اشاره کرد و افزود این طومار به شیوۀ کاملاً علمی تصحیح شده زیرا همۀ طومارها تک‌نسخه هستند و تصحیح متن‌های تک‌نسخه در طومارهای نقالی اصول و روش خاص خود را دارد که یکی از آنها پایبند بودن به ضبط متن اصلی دربارۀ اسامی خاص است که در این طومار به نحو احسن رعایت شده است. مصححان تلفظ و حرکت‌گذاری‌های کاتب یا نقال را به‌درستی منتقل کرده‌اند که در گشایش برخی نکات در مطالعات حماسی حائز اهمیت است. شاهنامه‌پژوه برجستۀ ایران دربارۀ ساختار کتاب از فهرست بسیار خوب و مقدمۀ عالمانۀ آن یاد کرد و پیشنهادی در جهت تصحیح واژۀ «رویین» در صفحۀ 632 کتاب داد که بهتر است ضبط اصل نسخه که «رومی» است در تصحیح به کار برده شود. زیرا رومی علاوه بر منسوب بودن به روم، نوعی از فلز هم تلقی می‌شود. وی در پاسخ به پرسش دکتر مهراد مبنی بر اینکه ضبط تک‌نسخه شامل نگه داشتن غلط‌های املایی می‌شود؟ گفت زمانی که در تشخیص غلط املایی قطعیت داریم باید تصحیح شود اما دربارۀ اسامی خاص تفاوت‌های املایی باید حفظ شود.
شهرام زرگر نیز از پیشینۀ بسیار کهن نقالی سخن گفت و اینکه متون منظوم حماسی را محصول ادبیات شفاهی و بنیان شکل‌های مختلف خنیاگری و نقالی قلمداد کرده‌اند. وی از رواج قصه‌گویی در شب توسط اسکندر گفت که ابن‌عربی در الفهرست آورده است و شاهد مثال‌هایی از هزارویک‌شب، سندبادنامه، بختیارنامه، هفت‌پیکر و کلیله‌و‌دمنه نیز یادآور شد و در ادامۀ سخنانش افزود عبدالنبی فخرالزمانی مؤلف طرازالاخبار در معرفی نقال خوب، نخستین بوطیقای نقالی را ارائه می‌دهد. دربارۀ نکتۀ حائز اهمیت و برجستۀ این تصحیح گفت که طومار نقالی تصحیح دکتر قنواتی و همکار ایشان از بقیۀ طومارها و در کنار طومار تصحیح دکتر آیدنلو و دکتر دوست‌خواه خوش‌خوان‌تر و روان‌تر است.
دکتر کامران ارژنگی ضمن عرض تبریک به دکتر قنواتی برای انجام چنین تصحیح پیراسته‌ای مشخصاً دربارۀ مقدمۀ کتاب سخن گفت. وی در سخنانی به تفکیک حوزه‌های نقل، طومار، نقال و کاتب قائل بود و این موضوع را در نام‌بردن صفحاتی از مقدمه و خواندن جملاتی از آن نشان داد. در پایان دکتر مهراد نیز نکته‌ای دربارۀ یک‌دستی منابع را ذکر کرد که در جایی نام انتشارات منبع ذکر شده و در جایی این کار صورت نگرفته است و همچنین به منبعی از نوشتۀ مصحح اشاره کرد که در منابع ارجاع داده است که هنوز در دست چاپ است و نام «اولریش مارزلف» را در صفحاتی «مارتسلف» قید کرده‌اند.
دکتر زهرا محمدحسنی، همکار دکتر قنواتی در تصحیح طومار به نشست دعوت شده بود اما امکان حضور در نشست را نداشت و دکتر قنواتی در پایان نشست پاسخگوی نقدهای منتقدان بود. این برنامه با طرح نقدها و پاسخ علمی به آنها گره‌گشای پرسش‌های شکل‌گرفته در ذهن مخاطبان دربارۀ طومارهای نقالی بود.
گزارش: سمیّه کریمی‌پور
نظر شما